Zo krijg je meer bodemleven in je moestuin met een woelvork
Een moestuin komt tot leven als de bodem gezond is. De laatste jaren zijn de ideeën over grondbewerking in de moestuin enorm veranderd. Er is steeds meer aandacht voor het bodemleven en hun essentiële rol in het opkweken van mooie, gezonde, groentes en fruit. We willen het bodemleven zo min mogelijk verstoren, maar een moestuin kan niet zonder bodembewerking. Op z’n minst moet je een gat graven voor je planten of zaden. En als de grond heel vast is, zul je deze losser moeten maken. Het geheim om de grond te bewerken, zonder het bodemleven te beschadigen, is een woelvork. Met een woelvork, of grelinette, kun je de grond losmaken en tegelijkertijd het bodemleven zo veel mogelijk in tact laten. In dit artikel lees je alles over bodemleven en mijn ervaring met de woelvork.
Lees lekker verder of ga direct naar:
Ik werk al jaren met veel plezier in de tuin en de moestuin. Sinds kort geef ik ook moestuinlessen aan kinderen. Daarom deel ik op deze website naast tips voor het verzorgen van kamerplanten ook relevante (moes)tuinkennis. Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met de experts van Biogroei.nl. Ze zijn net als ik voorstander van het verminderen van gif bij het bestrijden van ongedierte in de tuin en het verhogen van de biodiversiteit in de tuin.
De start van het moestuinseizoen: de grond omwoelen
Duurzaam moestuinieren begint bij het bodemleven
Dat je geen gif in je (moes)tuin moet gebruiken, hoef ik je hopelijk niet te vertellen. Maar als je echt duurzaam of ecologisch wilt tuinieren, gaat je eerste zorg uit naar de grond. In de bovenste laag van de grond zitten enorm scala aan bodemleven: veel verschillende micro-organismen en andere diertjes, zoals wormen, die de grond gezond houden. Al deze beestjes samen zorgen ervoor dat organisch afval wordt omgezet naar voedingsstoffen voor je planten en dat de grond voldoende vocht vasthoudt. En de wormen maken de grond ook nog eens heerlijk luchtig met al hun gangetjes. Daarom wil je die bovenste laag van de moestuin koesteren. Dat betekent: niet spitten in het voorjaar! Van oudsher is het gebruikelijk de grond in de moestuin in het voorjaar of het najaar te spitten, voordat erin geplant wordt. Hiermee keer je eigenlijk de bovenste laag van de grond om zijn kop, waardoor veel gevoelige organismen het loodje leggen. Als je op een duurzame manier wilt moestuinieren, probeer je spitten zoveel mogelijk te vermijden.
Gewoelde grond op de voorgrond en compacte, ongewoelde grond op de achtergrond. Het weinige onkruid verwijderen we na het woelen.
Spitten bij de aanleg van de moestuin?
Idealiter spit je je moestuin niet, of alleen bij de allereerste aanleg ervan als je pas in de lente begint met de aanleg. Gelukkig zijn er ook andere methodes waarmee je spitten kunt vermijden. Bijvoorbeeld als je een grasveld wilt omtoveren tot moestuin. Je kunt de grasmat dan omspitten, maar je kunt de grasmat ook bedekken. Je moet voor deze methode wel iets meer tijd hebben, want je start hierbij in het najaar. Dek de grond af met een laag onbedrukt karton en een dikke laag van zo’n 10 tot 15 cm compost die je boven op het karton legt. Haal eerst de ergste wortelkruiden handmatig weg, zodat deze niet door de compost heen groeien. Het gras wordt verstikt door een gebrek aan licht en zal afsterven. In het voorjaar is het karton vergaan en kun je in de compost planten. Wil je in het voorjaar starten met je moestuin? Dan moet je in het eerste jaar vaak wel spitten om de grond los te maken, maar voor de jaren erna kan je het bodemleven behouden door gebruik te maken van de woelvork, ook wel grelinette genoemd.
Met de woelvork met verkruimelaar in de schooltuin
Wat is een woelvork of grelinette?
Een woelvork lijkt wat op een riek of hooivork, maar is steviger en robuuster en heeft niet één, maar twee handvatten. Waar een riek vaak een enkele houten steel heeft, bestaat een goede woelvork uit een metalen frame, zodat het stevig werk kan verzetten. De woelvork of grelinette heeft vijf gebogen tanden aan een dwarsbalk aan de onderkant en in sommige gevallen een extra verkruimelaar om de klonten aarde te verkruimelen.
Sommige modellen hebben een balk tussen de handvatten, maar dan moet je vaak nog een stap extra naar achteren doen en door de rug buigen om de aarde los te maken. Een goede woelvork is wat mij betreft een model zonder balk ter hoogte van de handvatten. Dit werkt gemakkelijker, omdat de hendels dan in één beweging naar achteren kunnen worden gebracht. Ik gebruik zelf de woelvork met verkruimelaar van BioGroei. De verkruimelaar is een handig hulpmiddel bij stevige grond zoals leem of klei, omdat het grote brokken direct klein maakt. Bij zanderige grond is een verkruimelaar niet nodig en kan je ook een woelvork zonder verkruimelaar gebruiken.
Een ander voordeel van een woelvork is dat het grondbewerken veel sneller gaat dan spitten. Het is ook nog eens minder belastend voor je lichaam, omdat je geen zware grond hoeft op te tillen. De woelvork zelf is niet licht, maar je hoeft hem niet de hele tijd op te tillen, je trekt hem over de grond tijdens het werk.
Het is nog leuk ook!
Waarom zou je een woelvork gebruiken?
Een woelvork gebruik je bij het losmaken van de grond van de moestuin in het voorjaar en werkt veel sneller dan spitten. De grond losmaken is onderdeel van de voorbereiding van de grond voor het nieuwe moestuinseizoen. Vooral bij stevige grondsoorten is dat nodig.
Het grote voordeel van een woelvork voor het bodemleven, is dat het de grond enkel losser maakt. In tegenstelling tot bij spitten, waarbij je de bovenste laag om keert. Hierdoor blijft het bodemleven meer in tact en krijg je een luchtige bodemstructuur met goede drainage. Met het toevoegen van compost in je moestuin geef je het bodemleven en de bodemstructuur nog een extra boost.
Woelvork in actie: bij onze stevige grond moet je soms flink wat gewicht toepassen
Hoe gebruik je een woelvork of grelinette?
De tanden van de woelvork gaan in de grond en door het naar je toetrekken van de woelvork, wordt de aarde los gewoeld. Bij het gebruik van de woelvork werk je naar achteren, zodat je niet over de pas-gewoelde grond heen hoeft te lopen. Zo gebruik je een woelvork:
Start aan het eind van een bed.
Steek de tanden van de woelvork volledig in de grond, eventueel door je gewicht op de dwarsbalk te zetten.
Zet een stap naar achteren en duw de woelvork met je handen omlaag. Hierdoor komen de tanden omhoog en wordt de grond losgemaakt.
Trek de woelvork nu aan achteren en steek hem zo’n 40 cm verder opnieuw in de grond.
Zo ga je door tot de lengte van het bed geheel is gewoeld. Ga op en neer door het bed, zodat je de woelvork tijdens het werken niet hoeft op te tillen. Zorg ervoor dat beide banen elkaar lichtjes overlappen, zodat het hele bed losgemaakt is.
Een woelvork werkt het meest effectief als je eerst het grove onkruid (zoals bramen, brandnetels of wortelonkruid) verwijdert. Als er oppervlakkig onkruid aanwezig is, kan de woelvork dit voldoende losmaken om makkelijk achteraf te verwijderen.
Verrijk de grond door compost op de bedden toe te passen. Dit zal de planten helpen om voldoende voedingsstoffen uit de grond te halen. Een nieuwe vruchtbare laag compost kun je voor of na het woelen aanbrengen. Als je dit voor het woelen doet, zal het enigszins de grond in gewerkt worden. Hoeveel compost je toe moet voegen, is afhankelijk van de staat van de grond. Een nieuwe moestuin kan veel compost gebruiken en een moestuin die al jaren goed beheerd wordt, kan met veel minder af.
Alleen nog het onkruid verwijderen en de tuintjes zijn klaar voor een nieuw moestuinseizoen
Mijn eigen ervaring met de woelvork in de moestuin
Voor de schooltuin waar ik lesgeef, moeten er elk jaar 27 bedden voorbereid worden. Voorheen werd dat altijd gedaan door te spitten aan het eind van de winter. Maar dit jaar hebben we de woelvork geïntroduceerd. Het is een wereld van verschil, zowel in de intensiteit van het werk, als de hoeveelheid tijd die het kost en het resultaat.
In nog geen middag waren alle bedden omgewoeld. De grond is leem/kleigrond die erg stevig is en dankzij de verkruimelaar op de woelvork, was de harde grond geen probleem. De grond was na bovenstaand stappenplan meteen geschikt om in te planten. De leerlingen zouden het woelen ook zelf kunnen doen, waar het niet dat we maar één woelvork voor 27 leerlingen hebben. Dat zou te veel gedoe worden, dus hebben we het voorwerk zelf in een middagje gedaan. De laatste beetjes onkruid mogen de leerlingen wel zelf uit de grond halen. Vanaf volgende seizoen willen we elk tuintje ook nog voorzien van een flinke laag compost, zodat de planten voldoende voedingsstoffen hebben om goed te groeien.
Ik gebruik zelf de woelvork van BioGroei met een verkruimelaar omdat deze supersterk is, en handig in gebruik met de minste inspanning. Als je overweegt een woelvork aan te schaffen, dan kan ik de verkruimelaar zeker aanraden: dit zorgt ervoor dat grote klonten aarde meteen klein gemaakt worden, waardoor er met zo min mogelijk inspanning nog fijnere grond ontstaat met een optimaal bodemleven.
Succes met woelen!